جهش (Mutation):

اصولا جهش به سه نوع تقسیم می­شود. جهش ممکن است در یک آلل یا یک ژن صورت گیرد که به آن جهش نقطه­ای گویند. جهش ممکن است در اثر اضافه شدن یا انتقال قسمتی از یک کروموزوم به کروموزوم دیگر، حذف و یا وارونگی قسمتی از یک کروموزوم باشد. در نوع سوم، جهش ناشی از تغییر در کروموزوم­هاست   (پلی­پلوئیدی) که در تکامل طبیعی و اصلاح نباتات نقش بسیار مهمی داشته است. اصلاح گیاهان با جهش مصنوعی در حقیقت همان تکامل کنترل شده یا هدایت شده توسط انسان است. 

در مرکبات جهش­های خودبخودی که باعث بروز تغییرات ناگهانی قابل توارث در یک صفت یا ویژگی می­شوند به کرات رخ می­دهد. جهش­ها ممکن است روی شاخه و یا بخشی از میوه و یا گاهی در دانهال­های نوسلار و نتاج پیوند جوانه­ای رخ دهد. پرتقال واشنگتن ناول، گریپ­فروت­های مارش (گوشت سفید) و تامسون (گوشت صورتی)، شموطی (حاصل جهش جوانه­ای) نمونه­ای از جهش­های خودبخودی ارزشمند هستند. از جهش­های مطلوب و جدیدتر می­توان به پرتقال سالوستیانا در اسپانیا و مارس در تگزاس اشاره کرد. 

شیمرها

مدت­های مدیدی است که حالت­های شیمری در برگ­ها و میوه­های مرکبات مشاهده شده است. تاریخچه شیمر مرکبات مربوط به قرن هفدهم است. در آن زمان از درختی به نام ناتی نام برده شده که ترکیبی از نارنج و بالنگ بوده است. چنین شیمرهایی معمولاً در نقطه پیوندی پایه و پیوندک ایجاد می­شود و شامل هر دو بافت پایه و پیوندک است. بنابراین شیمر عبارت است از ترکیبی از بافت­ها با منشاء ژنتیکی متفاوت که روی یک اندام گیاه قرار گرفته­اند. این تفاوت معمولاً بوسیله جهش ایجاد می­شود اما می‌تواند توسط تقسیم­های میتوز غیرمنظم، کراسینگ­اور بدنی کروموزوم­ها یا امتزاج مصنوعی بافت­ها در نتیجه پیوند نیز ایجاد شود. رایج­ترین فرم­های شیمر در جنس سیتروس، شیمرهای پاره­ای (سکتوریال)، فراپوش (پری­کلینال) و پارفراپوش (مری­کلینال) است. در شیمر پاره­ای چند بخش غیر مشابه در درون یک بافت قرار دارند. شیمر پاره­ای در شاخه­ها به دلیل ماهیت نوک شاخه غیر معمول و ناپایدار است. این نوع شیمر معمولاً از پوست تا بذر میوه گسترش می­یابد. در نتیجه بذرهایی که از این قسمت انتخاب می­شود از نظر ژنتیکی شبیه سایر بافت­های شیمری هستند.

در شیمر فراپوش بخش بیرونی، قسمت درونی را که از نظر ژنتیکی متفاوت است احاطه می­کند. به عنوان مثال در میوه، بافت پوست (اگزوکارپ) بخش بیرونی محسوب شده و دیگر بافت­های درونی نیز نوع دیگر بافت غیر متشابه است. در این حالت گیاه رشد یافته از بذر از نظر ژنتیکی شبیه بافت درونی و نه خارجی است. این نوع شیمر با ثبات­ترین نوع شیمر است. محققان با کشت بافت­های خارجی در محیط درون شیشه­ای، ایده تولید جنین و در نهایت گیاه با مشخصات ژنتیکی متفاوت از بافت خارجی­تر را دنبال نموده­اند. این روش در استفاده از آبدان­های میوه موفقیت آمیز بود اما در استفاده از بافت­های پوست نیاز به دقت بیشتری دارد.

در شیمر پارفراپوش، بافت شیمری فقط قسمتی از محیط بافت را اشغال می­کند. بنابراین گرچه بافت­های خارجی علایم متفاوتی چون رنگ پوست تیره­تر را نشان می­دهند اما بذرها تولید گیاهان شبیه به بافت درونی می­نمایند. مثلاً بذرهای گریپ­فروت پینک­مارش تولید درختان مارش سفید می­نمایند (مری­کلینال) در حالیکه بذرهای گریپ­فروت ردبلاش تولید درخت ردبلاش می­کند (سکتوریال). این نوع شیمر متداول­ترین نوع است که به طور طبیعی رخ می­دهد و پایدار و دائمی نیست.